Błona śluzowa jamy ustnej – budowa, funkcje i choroby

Czym jest błona śluzowa jamy ustnej?

Błona śluzowa to cienka warstwa tkanki. Wyścieła wewnętrzne powierzchnie jamy ustnej. Jest częścią śluzówki całego przewodu pokarmowego. Znajduje się we wnętrzu jamy ustnej. Jama ustna ma bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Czyni to ją miejscem występowania infekcji. Błona śluzowa jest tkanką delikatną. Narażona jest na działanie czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

Budowa błony śluzowej jamy ustnej

Błona śluzowa jamy ustnej posiada charakterystyczną budowę. Składa się z nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Poniżej leży warstwa łącznotkankowa. Nazywa się ją blaszką właściwą. W blaszce właściwej znajdują się naczynia krwionośne. Są tam też naczynia limfatyczne i nerwy. Występują gruczoły i mięśnie gładkie. Błona śluzowa składa się z 4 części. Najistotniejsza to błona śluzowa właściwa. W budowie błony śluzowej wyróżnia się 4 warstwy:

• nabłonek,
• błona podstawna,
• blaszka właściwa,
• błona podśluzowa.

Błona śluzowa ma zdolność odnawiania się. Szybko się regeneruje. Pozwala to na skuteczne gojenie uszkodzeń.

Funkcje błony śluzowej jamy ustnej

Błona śluzowa w jamie ustnej pełni wiele ważnych funkcji. Pełni funkcje ochronne i obronne. Jest odpowiedzialna za naturalną mikroflorę bakteryjną. Pełni też funkcje sensoryczne. Umożliwia odczuwanie smaku i dotyku. Uczestniczy w wchłanianiu niektórych leków. Dotyczy to leków podawanych drogą podjęzykową. Błona śluzowa pełni funkcje komunikacji. Łączy środowisko zewnętrzne z wnętrzem organizmu.

Choroby błony śluzowej jamy ustnej

Choroby błony śluzowej jamy ustnej nie są rzadkością. Należą do dość częstych schorzeń jamy ustnej. Zmiany w błonie śluzowej mogą powodować dyskomfort. Często występuje ból. Podobieństwo obrazów klinicznych bywa problemem. Sprawia trudności rozpoznawcze. Wczesne rozpoznanie zmian patologicznych jest istotne. Kluczowe jest dla skutecznego leczenia. Utrzymanie integralności błony śluzowej jest ważne. Jest kluczowe dla zdrowia ogólnego organizmu.

45% populacji ma problemy ze zdrowiem jamy ustnej. To ponad 3,5 miliarda ludzi na świecie. W ciągu ostatnich 30 lat liczba przypadków wzrosła o miliard.

Przyczyny zapalenia jamy ustnej

Zapalenie jamy ustnej to rozległy stan zapalny śluzówki. Obejmuje jamę ustną i często wargi. Ostry stan zapalny może mieć różne przyczyny. Główne przyczyny to infekcja. Może być wirusowa, bakteryjna lub grzybicza. Jama ustna jest wyścielona nabłonkiem. Ma kontakt z drobnoustrojami. Zapalenie jamy ustnej może być spowodowane przez bakterie. Mogą je wywołać wirusy i grzyby. Do zapalenia predysponuje wiele czynników:

• Urazy mechaniczne,
• Kontakt z wysoką temperaturą,
• Choroby zakaźne,
• Nieprawidłowości w działaniu przewodu pokarmowego,
• Cukrzyca,
• Niedobory witamin,
• Oddychanie przez usta,
• Wadliwe uzupełnienia protetyczne,
• Przewlekłe stosowanie antybiotyków,
• Reakcje alergiczne na pokarmy,
• Leczenie onkologiczne (radio- i chemioterapia).

Objawy zapalenia jamy ustnej

Zapalenie jamy ustnej to bardzo bolesna choroba. Utrudnia codzienne życie. Zmiany na błonie śluzowej mogą mieć różnorodny wygląd. Najczęstsze objawy to:

• Ból,
• Pieczenie,
• Swędzenie,
• Suchość w ustach (kserostomia),
• Zmiany opryszczkowe,
• Owrzodzenia,
• Pęcherzyki,
• Zaczerwienienie tkanek jamy ustnej,
• Brzydki zapach z ust (halitoza).

Rodzaje zapalenia jamy ustnej i inne schorzenia błony śluzowej

Zapalenie jamy ustnej nie jest jednorodną jednostką chorobową. Kryje wiele schorzeń. Do najczęściej diagnozowanych chorób jamy ustnej zaliczamy kandydozę. Częste są też afty i halitoza. Występuje również język geograficzny.

Aftowe zapalenie jamy ustnej

Afty to bolesne nadżerki lub owrzodzenia. Pojawiają się na błonie śluzowej. Mogą być pojedyncze lub mnogie. Ich etiologia jest nieznana. Mogą być związane z zaburzeniami autoimmunologicznymi. Stres bywa przyczyną. Alergie pokarmowe też je powodują. Niedobory żelaza i witamin z grupy B mogą przyczyniać się do aft. Afty małe mają do 0,5-1 cm. Afty duże (Suttona) mają powyżej 1 cm. Czas gojenia dużych aft to około 4 tygodnie. Afty mogą utrzymywać się nawet do 6 tygodni. Jeśli afty powracają lub są liczne, warto skonsultować się z lekarzem.

Kandydoza jamy ustnej (Pleśniawki)

To zakażenie grzybicze. Spowodowane jest przez gatunek grzyba Candida albicans. Może być też wywołane przez Pityrosporum furfur. Kandydoza może być związana z cukrzycą. Występuje po leczeniu antybiotykami. Mogą ją powodować niedobory witamin. Pleśniawką można się zakazić przez kontakt z grzybem. Warto skonsultować się z lekarzem rodzinnym lub dermatologiem. Leczenie pleśniawek wymaga leków przeciwgrzybiczych.

Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej

Schorzenie wirusowe. Wywołuje je wirus opryszczki zwykłej (HSV-1). Najczęściej występuje u dzieci do 3 roku życia. Objawy to podniesiona temperatura. Pojawiają się powiększone węzły chłonne. Chory odczuwa bóle mięśniowe. Występuje ogólne złe samopoczucie. Leczenie opryszczki trwa do dwóch tygodni. Leczenie powinno rozpocząć się szybko. Należy zacząć w ciągu 72 godzin od początku objawów.

Leukoplakia (Rogowacenie białe)

Stan przednowotworowy. Objawia się białymi, nieścieralnymi plamami. Pojawiają się na błonie śluzowej. Często związana jest z dymem papierosowym. Etiopatogeneza leukoplakii jest złożona. Związana jest z czynnikami zewnątrzustrojowymi. Urazy i palenie papierosów to główne przyczyny. Nadmierne używanie alkoholu też ma wpływ. Najczęstsze umiejscowienie to błona śluzowa policzków. Często występuje na języku. Wymaga dokładnej diagnostyki. Może być punktem wyjścia nowotworów. Leczenie polega na zmianach zachowawczych.

Erytroplakia (Rogowacenie czerwone Queyrata)

Rzadsze schorzenie. Objawia się czerwonymi plamami. Mają nieregularny kształt. Wymaga diagnostyki histopatologicznej. Objawia się wyraźnie odgraniczoną plamą. Jest aksamitna i czerwona. Wymaga szybkiego leczenia.

Liszaj płaski

Przewlekła choroba dermatologiczna. Może dotyczyć błony śluzowej jamy ustnej. To schorzenie o podłożu immunologicznym. Umiejscowienie to błona śluzowa policzków. Pojawia się w okolicy naprzeciw zębów trzonowych. Może być związany z zapaleniem wątroby. Niektóre leki mogą go wywołać. Brak specyficznej terapii zmian liszaja płaskiego. Zmiany są długotrwałe.

Halitoza (Nieświeży oddech)

Nieprzyjemny zapach z ust. Wyczuwany jest przez chorego. Czują go też osoby z otoczenia. Przyczyny to niedostateczna higiena jamy ustnej. Może być objawem zapalenia dziąseł. Warto skonsultować problem z lekarzem. Pomocny będzie lekarz stomatolog.

Język geograficzny

Zapalenie języka. Charakteryzuje się rumieniowymi plamami. Są dobrze odgraniczone.

Herpangina (Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej)

Typowo pediatryczna choroba. Wywołana jest przez szczepy enterowirusa. Najczęściej występuje u dzieci do 10 roku życia.

Protetyczne zapalenie jamy ustnej

Związane z użytkowaniem protez zębowych. Występuje, gdy protezy są nieprawidłowo dopasowane. Ze powodu wadliwych uzupełnień rozwija się stan zapalny. Wyróżnia się 3 stopnie:

• Stopień I: ogniskowe zaczerwienienia śluzówki.
• Stopień II: cała śluzówka pod protezą jest zaczerwieniona.
• Stopień III: zmiany rozrostowe błony śluzowej.

Poantybiotykowe zapalenie jamy ustnej

Związane z przewlekłym stosowaniem antybiotyków. Objawia się czerwonymi plamami. Występuje ostry, piekący ból.

Alergiczne zapalenie jamy ustnej

Związane z reakcją alergiczną na pokarmy. Objawy to miejscowe zmiany rumieniowe. Pojawia się obrzęk. Mogą wystąpić nadżerki.

Zapalenie jamy ustnej w przebiegu radio- i chemioterapii

Powstaje w wyniku działania leków przeciwnowotworowych. Objawy obejmują rozległe owrzodzenia. Widoczne jest zaczerwienienie. Pojawia się obrzęk błony śluzowej.

Zespół Melkerssona-Rosenthala

Charakteryzuje go triada objawów. Występuje zapalenie ziarniniakowe warg. Pojawia się jednostronne porażenie nerwu twarzowego. Widoczne jest pobruzdowanie języka. Etiologia jest alergiczno-toksyczna.

Kątowe zapalenie warg

To zakażenie gronkowcowo-paciorkowcowo-grzybicze. Czynniki predysponujące to użytkowanie protez. Przyczyną bywa obniżenie wysokości zgryzu.

Grzybica języka

Spowodowana jest przez gatunek Candida albicans. Leczenie wymaga leków przeciwgrzybiczych.

Zmiany łagodne i przednowotworowe

Najczęściej spotykane są u palaczy. Występują też u osób pijących alkohol. Przyczyny to uszkodzenia w jamie ustnej. Może je wywołać wirus HPV. Zmiany łagodne nie są zagrożeniem. Zmiany przednowotworowe mogą ulec zezłośliwieniu. Przykładem jest brodawczak płaskonabłonkowy. Zwykle spowodowany jest urazami. Może go wywołać zakażenie wirusowe (HPV). Inne zmiany to naczyniaki. Wywodzą się z układu naczyń krwionośnych. Włókniaki to twarde guzki. Mają różowy kolor i gładką powierzchnię. Najczęściej są na błonie śluzowej policzków. Leukoplakia to najczęstsza choroba przedrakowa. Zespół Plummera-Vinsona to stan przedrakowy. Dotyczy jamy ustnej, gardła i przełyku. Przekształca się w nowotwór u 50% chorych.

Procent chorych z Zespołem Plummera-Vinsona, u których dochodzi do transformacji w nowotwór

Nowotwory jamy ustnej

Objawy to trudno gojące się owrzodzenia. Występuje ból. Pojawiają się zaburzenia smaku. Może dojść do utraty masy ciała. Nowotwory złośliwe głowy i szyi. Stanowią około 6% wszystkich nowotworów złośliwych w Polsce.

Leczenie zapalenia jamy ustnej

Leczenie zapalenia jamy ustnej zależy od przyczyny. Powinno być uzależnione od czynnika wywołującego schorzenie. Leki na zapalenie jamy ustnej. Powinien przepisać je lekarz lub zalecić farmaceuta. Stosuje się leki przeciwzapalne. Pomagają też leki przeciwbólowe. W przypadku grzybicy stosuje się leki przeciwgrzybicze, na przykład nystatynę. Laseroterapia biostymulacyjna to innowacja. Pomaga w leczeniu stanów zapalnych. Może być stosowana krioterapia. Zapalenie jamy ustnej jako powikłanie leczenia onkologicznego wymaga specjalistycznego podejścia. Interwencje związane z radioterapią są opublikowane przez MASCC/ISOO.

Czas leczenia wynosi zwykle 7-14 dni. Afty mogą trwać aż do 6 tygodni.

Domowe sposoby na zapalenie jamy ustnej

Można stosować płukanki. Dobre są napary z ziół. Należy unikać pokarmów drażniących. Unikaj słonych i pikantnych potraw. Nie jedz pokarmów powodujących nasilenie objawów bólowych. Unikaj zbyt gorących napojów i potraw. Menu powinno być bogate w witaminy. Szczególnie ważne są witaminy B12. Ważne są też minerały jak cynk i żelazo.

Profilaktyka błony śluzowej jamy ustnej

Utrzymanie odpowiedniej higieny jamy ustnej. Może zapobiec poważniejszym konsekwencjom. Systematyczne wizyty u stomatologa. Mogą wykryć nieobjawowe zmiany. Regularne badania to podstawa dbania o zdrowie jamy ustnej.

Zaleca się delikatne szczotkowanie zębów. Używaj miękkiej szczoteczki. Unikaj zbyt twardych szczoteczek. Stosuj płukanek przeciwbakteryjnych. Mogą zawierać chlorheksydynę. Nie wkładać rąk ani przedmiotów do ust. Unikać zbyt gorących napojów i potraw. Zbilansowana dieta jest ważna. Powinna być bogata w witaminy i mikroelementy. Nawadnianie organizmu jest kluczowe. Unikaj czynników powodujących suchość. Prawidłowa higiena jamy ustnej jest kluczowa. Unikaj czynników drażniących. Należą do nich pikantne potrawy. Ważne jest unikanie palenia papierosów i alkoholu. Osoby noszące protezy. Powinny dbać o ich higienę.

Zapalenie jamy ustnej u dziecka

Zapalenie jamy ustnej u dziecka występuje często. Dotyczy dzieci do szóstego roku życia. Herpangina to choroba typowo pediatryczna. Dotyczy dzieci do 10 roku życia. Afty u dzieci bywają problemem.

Kiedy iść do lekarza?

Należy skonsultować objawy z lekarzem. W przypadku zauważenia niepokojących zmian. Jeśli afty powracają lub są liczne i duże. Warto skonsultować ten problem z lekarzem. Dotyczy to również lekarza stomatologa. Nie można zapominać. Dolegliwości mogą być oznaką poważniejszej choroby. Rozwija się ona w organizmie. Wymagają dokładnej diagnostyki. Potrzebują szybkiego leczenia zmiany chorobowe.

Czas leczenia wynosi zwykle 7-14 dni. Czas trwania aft to aż do 6 tygodni.

Unikaj twardych pokarmów. Mogą prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej. Pamiętaj o wizytach kontrolnych u stomatologa. Zadbać o odpowiednią higienę. Menu powinno być bogate w witaminy. Szczególnie B12 oraz minerały jak cynk i żelazo. Unikać napojów i potraw drażniących. Dotyczy to kwaśnych i pikantnych. Unikaj stresu. Wzmacniaj odporność. Zbadaj poziom hormonów i witamin.

Stosuj płukanki z ziołowych naparów. Unikać napojów i potraw drażniących. Dotyczy to kwaśnych i pikantnych. W przypadku dużego nasilenia zmian. Stosuj leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Pamiętaj o delikatnej higienie.

Afty mogą utrzymywać się aż do 6 tygodni. Czas leczenia wynosi zwykle 7-14 dni.

Afta to nadżerka lub owrzodzenie. Ma nieznaną etiologię. Pleśniawka to zakażenie grzybicze. Spowodowane jest przez Candida albicans.

Pleśniawka to zakażenie grzybicze. Można zakazić się przez kontakt z grzybem. Często związana jest z leczeniem antybiotykami. Może wystąpić przy cukrzycy.

Leczenie pleśniawek wymaga leków. Stosuje się leki przeciwgrzybicze. Przykładem jest nystatyna. Leki przepisuje lekarz lub zaleca farmaceuta.

Związane jest z reakcją alergiczną na pokarmy. Objawy to miejscowe zmiany rumieniowe. Pojawia się obrzęk. Mogą wystąpić nadżerki.

W przypadku niepokojących objawów skonsultuj się z lekarzem. Dotyczy to bólu, owrzodzeń, zmian wyglądu śluzówki. Lekarz oceni sytuację. Zaleci odpowiednie postępowanie.

Bibliografia

• Górska R., Diagnostyka i leczenie chorób błony śluzowej jamy ustnej, Wydawnictwo MTP, Warszawa 2011.
• Górska R., Konopka T., Periodontologia współczesna, Wydawnictwo Med Tour Press International, Otwock 2013.
• A. Felton, A. Chapman, Zdrowie jamy ustnej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011.
• A. Kaszuba, Z. Adamski, Leksykon dermatologiczny, Tom 1-2, Wydawnictwo Czelej, 2011.
• Jadwiga Banach, Zbigniew Jańczuk, Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia. Podręcznik dla studentów stomatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1998.
• M. Szulc, Grzybicze zapalenie jamy ustnej, Medycyna po Dyplomie, 2020/11.
• Leśniak W., Doboszyńska A., Objawy stomatologiczne chorób ogólnych, Forum Medycyny Rodzinnej, numer 1/2014.